Les 2

Kennismaken

Mustafa: Merhaba İbrahim!
İbrahim: Merhaba Mustafa!
Mustafa: Nasılsın?
İbrahim: İyiyim. Teşekkür ederim.
İbrahim: Sen nasılsın?
Mustafa: Ben iyiyim. Teşekkür ederim.

Mustafa: Hallo Ibrahim!
Ibrahim: Hallo Mustafa!
Mustafa: Hoe gaat het?
Ibrahim: Met mij is het goed. Dank je.
Ibrahim: Hoe gaat het met jou?
Mustafa: Met mij goed. Dank je.

Persoonsachtervoegsel

Het werkwoord 'zijn' ontbreekt in de Turkse taal. Meestal wordt dit vertaald door een achtervoegsel achter een zelfstandig naamwoord of bijvoeglijk naamwoord te plaatsen. Bijvoorbeeld: güzel (mooi) + im (het persoonsachtervoegsel voor 'ik ben') geeft Güzelim. ('Ik ben mooi.') of bitkin (uitgeput) + im (ik ben) geeft Bitkinim. ('Ik ben uitgeput'). Tot zover 'ik ben'. Voor alle andere personen gelden de volgende persoonsachtervoegsels:

het persoonsachtervoegsel
-(y)im	ik ben
-sin	jij bent
-(dir)	hij, zij, het is
-(y)iz	wij zijn
-siniz	jullie zijn, u bent
-ler	zij zijn

Met (y) bij bovenstaande achtervoegsels -(y)im en -(y)iz wordt bedoeld, dat er een y moet worden toegevoegd indien het voorgaande woord op een klinker eindigt. iyi (goed) + (y)iz (wij zijn) wordt dus İyiyiz. ('Wij zijn goed.', oftewel, 'Het gaat goed met ons.'). En evenzo geeft neşeli (vrolijk) + ler (zij zijn) de zin Neşeliler. ('Zij zijn vrolijk.'). Voor hij, zij en het kun je de -dir gebruiken, maar meestal wordt deze weggelaten. Kortweg Genç. betekent dus 'Hij, zij of het is jong'.

Viervormige klinkerharmonie (grote vocaalharmonie)

Maar daarmee zijn we er nog niet. Een andere, zeer belangrijke eigenschap van de Turkse taal is, dat de klinkers in een achtervoegsel meeveranderen met de laatste klinker van het woord waar je het achtervoegsel aan vastplakt. Dit principe heet klinkerharmonie of vocaalharmonie. Het achtervoegsel dat we net hebben geleerd volgt de regels van de viervormige klinkerharmonie, ook wel grote vocaalharmonie genoemd. Dit houdt in dat één enkel achtervoegsel vier verschillende vormen kent, afhankelijk van de laatste klinker van het woord waar het achtervoegsel na komt. Het werkt als volgt:

viervormige klinkerharmonie
e, i volgt door i	ö, ü volgt door ü
a, ı volgt door ı	o, u volgt door u

Een voorbeeld vind je in de dialoog bij dit hoofdstuk. Nasıl betekent 'hoe' en -sin is het achtervoegsel dat je gebruikt om 'jij' aan te duiden. Nasıl heeft als laatste klinker een ı, dus wordt in het persoonsachtervoegsel de i een ı (zie de tabel boven). Nasılsın betekent 'Hoe gaat het met jou?'. Nog wat voorbeelden:

woord	achtervoegsel	klinkerharmonie	resultaat
iyi (goed)	-(y)im (ik ben)	na i komt i	iyiyim
güzel (mooi)	-sin (jij bent)	na e komt i	güzelsin
kötü (slecht)	-dir (hij is)	na ü komt ü	kötüdür
doktor (dokter)	-(y)iz (wij zijn)	na o komt u	doktoruz
hasta (ziek)	-siniz (jullie zijn)	na a komt ı	hastasınız

Persoonlijke voornaamwoorden

Het Turks kent persoonlijke voornaamwoorden. Deze voornaamwoorden komen echter maar weinig voor. Het is gebruikelijker woorden een achtervoegsel te geven dat de persoon aangeeft, zoals hierboven besproken. Als je echt de nadruk op een bepaalde persoon wilt leggen, gebruik je onderstaande persoonlijke voornaamwoorden.

persoonlijke voornaamwoorden
ben	ik
sen	jij
o	hij, zij, het
biz	wij
siz	jullie, u
onlar	zij

Gebiedende wijs

We maken een bescheiden beginnetje met de werkwoorden. Als je iemand een opdracht wilt geven, dan gebruik je in het Turks de meest eenvoudige vorm van het werkwoord die er bestaat: de stam. Alle vervoegingen van het werkwoord (zoals de tegenwoordige tijd, de verleden tijd, et etera) worden gevormd door achtervoegsels te plakken achter de stam. Hier wat voorbeelden:

Turks	vertaling	Turks	vertaling
Gel!	Kom!	Yeter!	Hou op!
Git!	Ga!	Koş!	Ren!
Otur!	Zit!	Cevapla!	Antwoord!
Dur!	Stop!	Bekle!	Wacht!

Het woordje çok

Het woordje çok is een veelgebruikt Turks woordje dat je bijvoorbeeld kunt plaatsen voor een bijvoeglijk naamwoord om dit te versterken. Zo kun je zeggen: Çok iyiyim. (Het gaat heel goed met mij.) of Kadın çok neşelidir. (De vrouw is heel vrolijk.)

Woordvolgorde van een eenvoudige bevestigende zin

De meest eenvoudige zin in het Turks bestaat uit een onderwerp gevolgd door iets wat je over het onderwerp wilt zeggen. Dit laatste wordt predicaat genoemd. De meest eenvoudige zin bestaat dus uit onderwerp, gevolgd door predicaat, waarbij het onderwerp optioneel is (vandaar de { en }):

eenvoudige zin = {onderwerp} + predicaat
Het predicaat heeft het persoonsachtervoegsel dat hoort bij het onderwerp. Als het onderwerp een persoonlijk voornaamwoord is, dan mag dat worden weggelaten:

onderwerp	predicaat	vertaling
Ben	güzelim.	Ik ben leuk.
	Güzelim.	Ik ben leuk.
Sen	neşelisin.	Jij bent vrolijk.
	Neşelisin.	Jij bent vrolijk.
Doktor	hasta(dır).	De dokter is ziek.
Kadın	doktor(dur).	De vrouw is dokter.